Tır Şoförlerinin Maaş Yapısı: Sefer Primi ve Yolluk
Tır şoförlerinin maaşları günümüzde asgari ücretin çok üstünde olmasına rağmen, maalesef bankaya asgari ücret kadarı ya da biraz fazlası ödenir. Şoförler, bankaya ödenen maaşlarına ek olarak yurt dışında yaptığı her sefer için halk arasında “harcırah” olarak bilinen fakat aslında harcırah olmayan sefer primi alırlar. Harcırah, devletin görevlendirdiği memurların iş sebebiyle gittiği gezide yol boyunca yaptıkları masraf için verilen ücrettir. Fakat tır şoförleri memur olmadıkları için yol, yemek, konaklama masrafı altında tır şoförüne verilen masrafların hukuki karşılığı yolluktur. Bu masrafları aşan ve şoförde kalan ücret ise sefer primidir ve dolaylı olarak maaşıdır. Zaten tır şoförlerinin olağan koşullarda maaşının asgari ücret olması beklenemez.
Düşük Gösterilen Maaşın Yarattığı Sorunlar
Tır şoförleri sefer primi alsalar bile resmiyette maaşlarının asgari ücret veya cüzi bir miktar üzeri olması bazı sıkıntıları da beraberinde getirmektedir. Normalde bir tır şoförünün maaşı, asgari ücret artı sefer priminden masraflar harici kalan paradır. Ancak sigorta girişi yapılırken asgari ücret olarak giriş yapıldığı için Sosyal Sigortalar Kurumu primi de asgari ücret üzerinden yatırılır. Bu da beraberinde, emekli olunca tır şoförünün asıl alması gereken emekli maaşından daha az bir maaş almasına yol açar.
Haklı Fesih ve Kıdem Tazminatı Hakkı
Burada tır şoförlerinin hakları gözetilmemekte ve harcırah adı altında verilen paranın sadece yol masrafları için verildiği söylenmektedir. Ancak kanun bu durumda tır şoförlerini gözeterek, tır şoförlerinin maaşının yalnızca asgari ücret olarak görülmesini tır şoförleri için haklı fesih sebebi saymaktadır. SSK primi düşük yattığı için tır şoförleri iş sözleşmesini haklı olarak feshedebilirler ve kıdem tazminatı davası açabilirler.
Yargıtay Kararı Işığında Değerlendirme
Konuya ilişkin 2015/2856 Esas, 2019/1168 Karar ve 12.11.2019 tarihli Yargıtay kararında şu ifadelere yer verilmiştir:
“Maktu ücrete artı olarak sefer başında yapılan ödeme hukuken aslında karma karakterlidir (Kabakçı, M.: Tır Şoförlerine Sefer Başına Yapılan Ödemenin Niteliği: Harcırah ya da Prim?, İstanbul Barosu Dergisi, Cilt: 89, Sayı: 1, 2015 Ocak, s. 48). Bu durumda uluslararası tır şoförüne sefer başına yapılan ödemeler için iki kapsamda inceleme yapmak gereklidir. Bu ödeme işçi açısından hem sefer süresince iaşesi ve gerekli hallerde barınması için yapılacak masraflar bakımından yolluk ve sefer sonunda kalan kısmı bakımından da dar anlamda ücret niteliğindedir.
Bir nevi işçi sefer süresince ne kadar az harcama yaparsa, bu seferden kazancı o denli yüksek olacaktır. Uluslararası tır şoförlerine tek başına ya da asgari ücrete ilave olarak sefer başında yapılan maktu ödemeler için ücret veya yolluk şeklinde bir genelleme hukuka uygun olmamakla birlikte, şoföre her bir sefer için yapılan ödemenin yolluk ve ücret kısımlarının ayrıştırılması zorunluluğu vardır. İşçinin sefer başında aldığı maktu tutar ile sefer sonrasında kendisine kalacak kısmın farklı değerlendirilerek, sefer sonrasında kalacak kısım yönünden ücret nitelendirilmesinin yapılması isabetli olacaktır. Ancak bu miktar belirlenirken gidilen ülke, seferin süresi gibi farklı etkenler bulunduğundan sözü edilen ayrıştırma işlemi için teknik inceleme yapılması gereklidir.”
Kararda da görüldüğü üzere harcırah adı altında verilen para sadece yol masrafları için değildir. Yol masrafları dışında kalan miktar da tır şoförünün maaşı olarak sayılmaktadır ve ona göre SSK girişi yapılmalıdır. Aksi takdirde tır şoförü, sözleşmeyi haklı olarak feshederek kıdem tazminatı davası açabilir.
